"Αυτά τα βουνά μού δίνουν αιώνια χαρά"

Στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, στη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, βρέθηκε ο Στάνλεϊ Σπένσερ, Αγγλος ζωγράφος γνωστός για πίνακες που αναπαριστούν βιβλικές και πολεμικές σκηνές. Τα έργα του, που φωτίζουν την καθημερινή ζωή των στρατιωτών στη Μακεδονία στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα, κατείχαν θέση κεντρική σε έκθεση ζωγραφικής στο Λονδίνο και τώρα στο Σάσεξ....


Ο Σπένσερ, ένας από τους πιο ιδιόρρυθμους Αγγλους ζωγράφους του περασμένου αιώνα, δίνει στην καθημερινή στρατιωτική ρουτίνα τη λάμψη και τη σεμνότητα μιας τέχνης θρησκευτικής. Οι πίνακές του ανήκουν σε μια σειρά που φιλοτέχνησε για το Παρεκκλήσι του Σάνταμ (Sandham) στο αγγλικό χωριό του Μπέρκλερ (Burghclere), έναν ιδιωτικό ναΐσκο εγερθέντα στη μνήμη Αγγλου αξιωματικού, που πέθανε από ελονοσία – μάστιγα τα χρόνια εκείνα στη Μακεδονία. Η ανάθεση αυτή επέτρεψε στον Σπένσερ να αποδώσει στους πίνακές του τα δικά του οράματα από τις εμπειρίες του στην ίδια περιοχή.

Για τον Σπένσερ, όπως για πολλούς άλλους την εποχή εκείνη, η μετάβαση στο μέτωπο ήταν το πρώτο του ταξίδι στο εξωτερικό. Ενα από έντεκα παιδιά πολύτεκνης οικογένειας, ο Σπένσερ μεγάλωσε σε ένα ήσυχο χωριό στο Μπέρκσαϊρ (Berkshire). Ο πατέρας του έπαιζε αρμόνιο, ενώ η θρησκεία διαδραμάτιζε μεγάλο ρόλο στη ζωή της οικογένειάς του. Οταν ξεκίνησε τις σπουδές του στην περίφημη Σχολή Τεχνών του Σλέιντ (Slade), στο Λονδίνο, μιλούσε τόσο πολύ για το αγαπημένο χωριό Κούκαμ (Cookham) που  οι  άλλοι  φοιτητές τού έδωσαν αυτό ακριβώς το παρατσούκλι: «Κούκαμ».

Με την κήρυξη του πολέμου προσφέρθηκε εθελοντικώς να γίνει νοσοκόμος και τον Ιούλιο του 1915 άρχισε να εργάζεται σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο στο Μπρίστολ, στην Αγγλία. Οι πρώτες εμπειρίες του εκεί αποτυπώθηκαν αργότερα στους τοίχους του Παρεκκλησίου του Σάνταμ. Στο νοσοκομείο ο Σπένσερ άρχισε να διαμορφώνει τις αντιλήψεις του για την αγιότητα των μικρών ασχολιών της καθημερινής στρατιωτικής ζωής. Αφού διάβασε «Την ομολογία» του Αγίου Αυγουστίνου, έγραψε: «Δοξάζουμε τον Θεό όταν κάνουμε αυτές τις μικρές δουλειές».

Τον Αύγουστο του 1916 μετατέθηκε στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης όπου τοποθετήθηκε σ’ ένα στρατόπεδο κοντά στο Πολύκαστρο (τότε Karasuli). Φαίνεται ότι εκεί ο Σπένσερ ανακάλυψε μια πνευματική αρμονία στα καθημερινά καθήκοντά του. Περιγράφει με στοργή τη φροντίδα του για τα μουλάρια που μετέφεραν τα φορεία. Την άνοιξη του 1917 ο Σπένσερ μετατέθηκε στην Καλίνοβα (Kalinova), όπου περιέγραψε την ομορφιά των μακεδονικών βουνών. «Αυτά τα βουνά μού δίνουν αιώνια χαρά. Η θητεία μου δεν είναι μια περίοδος εκφυλισμού. Είμαι στη φωτιά ενός διυλιστήριου». Και να φαντασθεί κανείς ότι η μόνη ευκαιρία που είχε να ασκήσει την τέχνη του ήταν όταν ζωγράφιζε ταμπέλες που οδηγούσαν στις τουαλέτες του στρατοπέδου.

Το φθινόπωρο του 1917 αποφάσισε χωρίς καμιά εξήγηση να εγκαταλείψει την ειδικότητα του νοσοκόμου και να γίνει μάχιμος οπλίτης στο σύνταγμα του Μπέρκσαϊρ. Μετά τη στρατιωτική εκπαίδευση τοποθετήθηκε, τον Φεβρουάριο του 1918, στην πρώτη γραμμή κοντά στην Καλίνοβα. Για ακόμη μία φορά ο Σπένσερ έγραψε ότι ήταν πανευτυχής. «Μου αρέσει η άσπλαχνη αγριότητα αυτού του τοπίου». Στη γραμμή των πρόσω έλαβε ένα δέμα από την οικογένεια στην  Αγγλία  με μπογιές. Μια μικρή  ακουαρέλα  υάκινθου είναι η  μόνη  που  έχουμε  από  την εκεί θητεία του.

Στο μέτωπο, ο Σπένσερ έλαβε μιαν απρόσμενη επιστολή από το αγγλικό υπουργείο Πληροφοριών μέσω της οποίας του ανακοινωνόταν ότι του προσέφεραν τη θέση του πολεμικού ζωγράφου (War Artist). Η χαρά του ήταν πολύ μεγάλη, αλλά οι αξιωματικοί του αποφάσισαν ότι θα έπρεπε να παραμείνει ως απλός οπλίτης στην πρώτη γραμμή. Η αλήθεια είναι ότι στο μέτωπο ο Σπένσερ επέδειξε θάρρος· βοήθησε έναν τραυματισμένο αξιωματικό να επιστρέψει στη μονάδα του, και έκπληκτος τον άκουσε να λέει σε συνάδελφό του: «Ο Σπένσερ δεν είναι ηλίθιος, όπως όλοι λένε, είναι παλικάρι».

Διαβάζοντας τα «Βαλκανικά Νέα»

Ο πόλεμος τελείωσε για τον Σπένσερ, όταν μπήκε στο νοσοκομείο διότι είχε προσβληθεί από ελώδη πυρετό. Στα τέλη του 1918 επέστρεψε στο αγαπημένο του χωριό, το Κούκαμ. Τα έργα του στο Παρεκκλήσι του Σάνταμ απαθανατίζουν την καθημερινή στρατιωτική ρουτίνα στη Μακεδονία, με ένα ιδιόρρυθμο θρησκευτικό ύφος. Σε έναν πίνακα, οι στρατιώτες ξεκουράζονται ενώ ο αξιωματικός τους μελετά ένα χάρτη της Μακεδονίας. Σε άλλους, οι πολίτες πίνουν νερό από μία πηγή και ανάβουν φωτιές με τις σελίδες αγγλόφωνης εφημερίδας της Θεσσαλονίκης, «Τα Βαλκανικά Νέα» (The Balkan News).
«Στη Μακεδονία», έγραψε ο Σπένσερ, «αισθάνθηκα ξαφνικά την έσχατη τελειότητα και λύτρωση… Ολα έγιναν τελειότερα». Και όταν ο Σπένσερ ζωγράφισε «Την Ανάσταση» στο Παρεκκλήσι του Σάνταμ, με τους νεκρούς στρατιώτες να εγείρονται από τους τάφους τους, το τοπίο δεν ήταν άλλο από την Καλίνοβα της Μακεδονίας.

​​Η έκθεση «Ο Στάνλεϊ Σπένσερ - Ο παράδεισος σε μια κόλαση πολέμου» (Stanley Spencer - Heaven in a Hell of War’) πραγματοποιήθηκε στο Somerset House, στο Λονδίνο, έως τις 26 Ιανουαρίου. Από τις 15 Φεβρουαρίου έως τις 15 Ιουνίου οι πίνακες θα εκτίθενται στο Pallant House Gallery, Chichester, του Sussex.

Πηγή: kathimerini.gr