Καθώς αφήνεις πίσω την κοιλάδα του Πηνειού και το ιδιαίτερο τοπίο των Τεμπών βρίσκεσαι ν' ανηφορίζεις σε δρόμο με άφθονες στροφές που καταλήγει μετά από 5 χιλιόμετρα στην είσοδο του χωριού. Αν μέχρι τώρα η διαδρομή δεν σε ενθουσίασε, η πρώτη σου ματιά στα... ιστορικά Αμπελάκια με τις παραδοσιακές γειτονιές του να ξεπροβάλλουν σαν παλιακά στολίδια πάνω στην απότομη πλαγιά του Κίσαβου, σίγουρα δεν θα σε αφήσει ασυγκίνητο.
Αφήνεις το αυτοκίνητό σου στην είσοδο του χωριού και βολτάρεις στα λιθόστρωτα σοκάκια. Εκεί θα συναντήσεις περίβλεπτες εκκλησιές και καλοβαλμένα παραδοσιακά αρχοντικά. Το βλέμμα σου θα σταθεί στους ξυλόδετους τοίχους, στις ξεθωριασμένες αυλόπορτες, τις γερασμένες στέγες που γέρνουν από το φορτίο του χρόνου... εικόνες αλαργινές που όμως εκπέμπουν τη δική τους γοητεία καθώς μαρτυρούν τη ζωή μιας ανθρώπινης κοινότητας με έντονο παρελθόν.
Οι πρώτες αυτές δυνατές εντυπώσεις θα εκτινάξουν το ενδιαφέρον σου στα ύψη. Η πραγματική γνωριμία σου όμως με τούτο τον ιστορικό τόπο, θα γίνει αφού βολευτείς στον ξενώνα και αφιερώσεις χρόνο αλλά και διάθεση για να συντονιστείς με τον παλμό της ζωής του χωριού.
Είναι γνωστό πως την εποχή της Τουρκοκρατίας τα Αμπελάκια εξελίχθηκαν από μια απλή γεωργοκτηνοτροφική κοινότητα σε ένα δραστήριο βιοτεχνικό κέντρο με εξαγωγές σε όλη την Ευρώπη. Με ποιο τρόπο έγινε αυτό το αξιοπερίεργο «αναπτυξιακό θαύμα» είναι σίγουρα αντικείμενο μιας πολύ ενδιαφέρουσας γνωστικής αναζήτησης που μπορεί να προσφέρει η επίσκεψη στην περιοχή.
Οι Αμπελακιώτες ασχολούνταν ανέκαθεν με την κτηνοτροφία και την αμπελουργία. Κάποια στιγμή, κάπου προς τα τέλη του 17ου αιώνα, δειλά στην αρχή με γοργά βήματα αργότερα, άρχισαν να καταπιάνονται με την παραγωγή και το βάψιμο βαμβακονημάτων. Σιγά σιγά οι τοπικές οικοτεχνίες πολλαπλασιάστηκαν και εξειδικεύτηκαν στο γνέσιμο και το βάψιμο των βαμβακονημάτων με τη ρίζα του φυτού αλζαρίνο (ριζάρι) η οποία έδινε το κόκκινο ανεξίτηλο χρώμα στα υφάσματα. Στις αρχές του 18ου αιώνα η βαφή βαμβακονήματος έγινε η κύρια απασχόληση των περισσοτέρων κατοίκων.
Ο οικονομικός αποκλεισμός της Ευρώπης κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων άνοιξε για τα Αμπελάκια την «πίσω πόρτα» των εξαγωγών και το προϊόν τους έγινε περιζήτητο στις περισσότερες ευρωπαϊκές αγορές. Το 18ο αιώνα οι ντόπιοι λειτουργούσαν εδώ στην ορεινή Θεσσαλία 24 βαφεία νημάτων όπου εργάζονταν 2.000 άνθρωποι. Ο πληθυσμός σύντομα αυξήθηκε από 1.300 σε 6.000 άτομα και ο μοναχικός και απομονωμένος μέχρι τότε οικισμός, μεταμορφώθηκε σε οικονομικό και εμπορικό κέντρο. Παράλληλα οι Αμπελακιώτες δημιούργησαν πρακτορεία στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη για να πουλάνε τα περιζήτητα κόκκινα νήματά τους.
Το 1769 οι έμποροι πρότειναν στους κατοίκους τη δημιουργία ενός κεντρικού φορέα που θα ασχολούνταν με την παραγωγή, αλλά και την πώληση του νήματος. Πήρε 10 περίπου χρόνια η προετοιμασία για την υλοποίηση της πρωτοποριακής αυτής ιδέας, που ενσάρκωνε τη σύμπλευση των κεφαλαιούχων και των εργατών σε μια κοινή πορεία. Ετσι σε αυτή την ιδιαίτερη γωνιά της πατρίδας μας γεννήθηκε το 1778 ο πρώτος συνεταιρισμός Κεφαλαίου - Εργασίας στο κόσμο!
Ο χρόνος όμως κύλησε γρήγορα για τα Αμπελάκια και μετά από 31 χρόνια οικονομικής ευμάρειας, η πτώχευση της Τράπεζας της Βιέννης, όπου τα μέλη του συνεταιρισμού είχαν καταθέσει όλες τις οικονομίες τους (1811), αλλά και η ανάπτυξη βιομηχανικών τεχνικών στο βάψιμο των υφασμάτων οδήγησε στην οικονομική κατάρρευση του συνεταιρισμού και στο μαρασμό του χωριού.
Επιβλητικά αρχοντικά
Πολλά μακεδονίτικης τεχνοτροπίας αρχοντικά στέκονται αναπαλαιωμένα κατά μήκος του δρόμου και σας καθοδηγούν μέχρι την πλατεία με τα γιγαντόκορμα πλατάνια, τις βρύσες με το παγωμένο νερό και τα ταβερνάκια.
Αναμφίβολα όμως τις εντυπώσεις κερδίζει η κατοικία του ηγέτη και εμπνευστή αυτής της πρωτοποριακής -για την εποχή- συνεταιριστικής οργάνωσης, του Γεωργίου Μαύρου (Σβαρτς στα Γερμανικά), όπου βρίσκονταν τα γραφεία, το θησαυροφυλάκιο και το λογιστήριο του συνεταιρισμού. Το κτίριο ξεχωρίζει ανάμεσα στα όμορφα σπιτικά με τους τρεις ορόφους του και σήμερα λειτουργεί ως μουσείο (τηλ.: 24950 93455).
Ακόμη θα πρέπει να επισκεφθείτε το Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται στο διώροφο αρχοντικό «Μολά». Στους ευχάριστα διαμορφωμένους χώρους του υπάρχουν πολλά αξιόλογα εκθέματα από την αγροτοποιμενική, αλλά και αστική ζωή των κατοίκων (www.laografiko mouseio-ambelakia.gr).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αμπελακίων που στεγάζεται στο παλιό εργοστάσιο υφαντουργίας, κληροδότημα του Αλεβίζου Αστερίου, ο οποίος είναι ένας από τους μεγάλους ευεργέτες των Αμπελακίων. Εκτός από την αξιόλογη έκθεση παλιών φωτογραφιών θα δείτε κάποια προϊόντα από αυτά που παρήγαγε το εργοστάσιο -όπως υφαντά κλινοσκεπάσματα-, το αντίγραφο της «Χάρτας του Ρήγα Φεραίου» αλλά και διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης όπως αργαλειοί, εργαλεία επεξεργασίας και ύφανσης για το μαλλί και το μετάξι.
Κάποια στιγμή σίγουρα θα βρεθείτε μπροστά στη μεγαλόπρεπη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (16ος). Στο εσωτερικό της θα περιεργασθείτε το χειροποίητο, λεπτοδουλεμένο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο, αλλά και τη σπάνια αγιογραφία που απεικονίζει τον Αϊ-Γιώργη σε θρόνο.
Στα Αμπελάκια σταματά ο ασφάλτινος δρόμος. Βέβαια υπάρχουν αρκετοί χωματόδρομοι που οδηγούν σε υπέροχες δασικές τοποθεσίες στις πλαγιές του Κίσαβου, όμως προϋποθέτουν κατάλληλο μεταφορικό μέσο.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε την ενδιαφέρουσα διαδρομή που καταλήγει στο Κάστρο της Ωριάς (8 χλμ. από το κέντρο του χωριού) με την υπέροχη θέα στην κοιλάδα των Τεμπών και στον Ολυμπο. Ακόμη, αξίζει να ανηφορίσετε έως το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία που βρίσκεται 4 χλμ. βορειοδυτικά του οικισμού, σε ύψος 500 μέτρων. Υπάρχουν και πιο μεγάλες δασικές διασχίσεις που οδηγούν στο παραθαλάσσιο Στόμιο, αλλά και στο ορειβατικό καταφύγιο. Βέβαια τον χειμώνα οι δασικοί δρόμοι καθώς πιάνουν πολύ χιόνι είναι αδιάβατοι.
Από τα Αμπελάκια ξεκινούν επίσης άφθονες πεζοπορικές διαδρομές που καταλήγουν προς τα χωριά του Αιγαίου, το ορειβατικό καταφύγιο, αλλά και σε πανέμορφες φυσικές τοποθεσίες με φαράγγια ή καταρράκτες που εδώ στις πλαγιές του Κίσαβου αφθονούν. Οι εραστές της αδρεναλίνης μπορούν να κάνουν κανόε - καγιάκ αλλά και ράφτινγκ στα νερά του Πηνειού.
Πολλά μακεδονίτικης τεχνοτροπίας αρχοντικά στέκονται αναπαλαιωμένα κατά μήκος του δρόμου και σας καθοδηγούν μέχρι την πλατεία με τα γιγαντόκορμα πλατάνια, τις βρύσες με το παγωμένο νερό και τα ταβερνάκια.
Αναμφίβολα όμως τις εντυπώσεις κερδίζει η κατοικία του ηγέτη και εμπνευστή αυτής της πρωτοποριακής -για την εποχή- συνεταιριστικής οργάνωσης, του Γεωργίου Μαύρου (Σβαρτς στα Γερμανικά), όπου βρίσκονταν τα γραφεία, το θησαυροφυλάκιο και το λογιστήριο του συνεταιρισμού. Το κτίριο ξεχωρίζει ανάμεσα στα όμορφα σπιτικά με τους τρεις ορόφους του και σήμερα λειτουργεί ως μουσείο (τηλ.: 24950 93455).
Ακόμη θα πρέπει να επισκεφθείτε το Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται στο διώροφο αρχοντικό «Μολά». Στους ευχάριστα διαμορφωμένους χώρους του υπάρχουν πολλά αξιόλογα εκθέματα από την αγροτοποιμενική, αλλά και αστική ζωή των κατοίκων (www.laografiko mouseio-ambelakia.gr).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αμπελακίων που στεγάζεται στο παλιό εργοστάσιο υφαντουργίας, κληροδότημα του Αλεβίζου Αστερίου, ο οποίος είναι ένας από τους μεγάλους ευεργέτες των Αμπελακίων. Εκτός από την αξιόλογη έκθεση παλιών φωτογραφιών θα δείτε κάποια προϊόντα από αυτά που παρήγαγε το εργοστάσιο -όπως υφαντά κλινοσκεπάσματα-, το αντίγραφο της «Χάρτας του Ρήγα Φεραίου» αλλά και διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης όπως αργαλειοί, εργαλεία επεξεργασίας και ύφανσης για το μαλλί και το μετάξι.
Κάποια στιγμή σίγουρα θα βρεθείτε μπροστά στη μεγαλόπρεπη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (16ος). Στο εσωτερικό της θα περιεργασθείτε το χειροποίητο, λεπτοδουλεμένο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο, αλλά και τη σπάνια αγιογραφία που απεικονίζει τον Αϊ-Γιώργη σε θρόνο.
Στα Αμπελάκια σταματά ο ασφάλτινος δρόμος. Βέβαια υπάρχουν αρκετοί χωματόδρομοι που οδηγούν σε υπέροχες δασικές τοποθεσίες στις πλαγιές του Κίσαβου, όμως προϋποθέτουν κατάλληλο μεταφορικό μέσο.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε την ενδιαφέρουσα διαδρομή που καταλήγει στο Κάστρο της Ωριάς (8 χλμ. από το κέντρο του χωριού) με την υπέροχη θέα στην κοιλάδα των Τεμπών και στον Ολυμπο. Ακόμη, αξίζει να ανηφορίσετε έως το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία που βρίσκεται 4 χλμ. βορειοδυτικά του οικισμού, σε ύψος 500 μέτρων. Υπάρχουν και πιο μεγάλες δασικές διασχίσεις που οδηγούν στο παραθαλάσσιο Στόμιο, αλλά και στο ορειβατικό καταφύγιο. Βέβαια τον χειμώνα οι δασικοί δρόμοι καθώς πιάνουν πολύ χιόνι είναι αδιάβατοι.
Από τα Αμπελάκια ξεκινούν επίσης άφθονες πεζοπορικές διαδρομές που καταλήγουν προς τα χωριά του Αιγαίου, το ορειβατικό καταφύγιο, αλλά και σε πανέμορφες φυσικές τοποθεσίες με φαράγγια ή καταρράκτες που εδώ στις πλαγιές του Κίσαβου αφθονούν. Οι εραστές της αδρεναλίνης μπορούν να κάνουν κανόε - καγιάκ αλλά και ράφτινγκ στα νερά του Πηνειού.
Το χωριό Ραψάνη σκαρφαλωμένο σε ύψος 550 μέτρων στις πλαγιές του Κάτω Ολύμπου αντικρίζει τα γειτονικά Αμπελάκια, αλλά και το φαράγγι των Τεμπών που χωρίζει τον Ολυμπο από τον Κίσαβο. Η πρόσβαση εδώ είναι εύκολη αν εξαιρέσεις τις λίγες στροφές έως την είσοδο του χωριού, καθώς τόσο από την Αθήνα, όσο και από τη Θεσσαλονίκη η διαδρομή πραγματοποιείται στο σύνολό της στον εθνικό δρόμο. Συνολικά να υπολογίζετε ότι από την πρωτεύουσα θα χρειαστεί να καλύψετε 390 χιλιόμετρα και από τη Θεσσαλονίκη 125.
Η Ραψάνη δεν διεκδικεί σπουδαία θέση ανάμεσα στα καταξιωμένα τουριστικά θέρετρα, ούτε διαθέτει κάποια αξιόλογη υποδομή διαμονής, ωστόσο παραμένει ακόμη και σήμερα, ένα από τα σημαντικότερα οινοπαραγωγικά κέντρα της Β. Ελλάδας. Σίγουρα μόνο αυτό αρκεί για να ανηφορίσετε τις πλαγιές του Κάτω Ολύμπου και να τη γνωρίσετε.
Αφήνοντας πίσω την εθνική οδό η ανάβαση δεν διαρκεί πάνω από 9 χιλιόμετρα, ώσπου μετά από μια θαυμάσια διαδρομή μέσα από αμπελώνες, πλατανοδάση και περιβόλια, η παλιά αμπελουργική κοινότητα ν' αποκαλυφθεί στον ορίζοντα. Το χωριό είναι ένα «μπαλκόνι» με εξαιρετική θέα στον Κίσαβο, τα Τέμπη και το πέλαγος. Ο οικισμός σήμερα έχει χάσει την παλιά του αίγλη. Στη θέση των μεγάλων και ευρύχωρων μακεδονίτικων σπιτιών έχουν κτιστεί αρκετές σύγχρονες κατασκευές που εξυπηρετούν κυρίως τις παραθεριστικές ανάγκες των κοντινών αστικών κέντρων, αφού η Ραψάνη λόγω του εξαιρετικού κλίματός της, ήταν ανέκαθεν αγαπημένος προορισμός των Λαρισαίων. Εκτός αυτού όμως, ήταν από παλιά πασίγνωστη σε όλη τη Θεσσαλία και τη Βόρεια Ελλάδα κυρίως για την παραγωγή εκλεκτού τσίπουρου και κρασιού. Ηδη από τον 9ο μ.Χ. αιώνα είχαν δημιουργηθεί εδώ οι πρώτοι οικιστικοί πυρήνες μετά από συνένωση μικρότερων σκόρπιων συνοικισμών. Με την πάροδο των χρόνων το χωριό εκμεταλλευόμενο τη σημαντική γεωγραφική θέση του επεκτάθηκε.
Η κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους Τούρκους βρίσκει τη Ραψάνη ευημερούσα και πολυπληθή. Οι Οθωμανοί κατακτητές για να εισπράττουν ανεμπόδιστα τους φόρους τους παραχωρούν προνόμια και μια σχετική αυτονομία. Από τα μέσα του 17ου και όλο τον 18ο αιώνα, το ήδη εύπορο θεσσαλικό χωριό, διατηρώντας ως κύρια ασχολία των κατοίκων του την αμπελουργία, τη σηροτροφία και αργότερα την υφαντουργία, κυριολεκτικά απογειώθηκε οικονομικά και πολιτιστικά.
Το 1816 ο Αγγλος Edward Clarke επισκέφθηκε την περιοχή και χαρακτήρισε τα κρασιά της Ραψάνης σαν τα καλύτερα σε όλη την Ελλάδα, ενώ λίγα χρόνια αργότερα (1840) η Γαλλίδα Ammi Boue περιηγήθηκε στους αμπελώνες της Ραψάνης και μίλησε γι' αυτούς με τα καλύτερα λόγια. Η παρακμή ήρθε μετά το 1930 όταν η φυλλοξήρα ξεκίνησε να καταστρέφει τους αμπελώνες του Ολύμπου. Ακολούθησε ο πόλεμος, ο εμφύλιος, η ανέχεια... Οι κάτοικοι της Ραψάνης και της γειτονικής Κρανιάς πήραν το δρόμο των υπόλοιπων ορεσίβιων της χώρας που κατευθύνθηκαν τόσο προς τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας, όσο και προς το εξωτερικό.
Ομως η αμπελουργία και η πανάρχαια τέχνη της οινοποιίας θα είναι πάντα στο αίμα των κατοίκων. Οι αμπελώνες της Ραψάνης σήμερα παράγουν εκλεκτά κρασιά από τις ποικιλίες «Κρασάτο», «Ξυνόμαυρο» και «Σταυρωτό» απ' όπου προέρχεται και το γνωστό κρασί με Ονομασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας «Ραψάνη».
Περίπατοι και εκδρομές
Στη Ραψάνη αξίζει οπωσδήποτε να επισκεφθείτε το Μουσείο Οίνου & Αμπέλου, που βρίσκεται κοντά στην όμορφη πλατανοσκέπαστη πλατεία όπου δεσπόζει ο πύργος του ρολογιού. Αξιόλογη είναι και η Δημοτική Βιβλιοθήκη (http://libraryrapsani.blogspot.gr/) που στεγάζεται στο πρώην κοινοτικό κατάστημα Ραψάνης. Εκτός από τα χειρόγραφα και τις σπάνιες εκδόσεις η βιβλιοθήκη έχει στη συλλογή της το μοναδικό γραπτό σωζόμενο κείμενο που αφορά την ιστορία της Ραψάνης «Το κατάστιχο του Αγίου Αθανασίου, 1778-1889». Πληροφορίες για επίσκεψη στη βιβλιοθήκη αλλά και στο Μουσείο Οίνου & Αμπέλου κα Πανταζή 24950 61259.
Από την κεντρική πλατεία θα ανηφορίσετε τα καλντερίμια για τις πάνω γειτονιές, θα περάσετε τη μικρή πλατεία «Ιτιά» και λίγο ψηλότερα θα δείτε το αρχοντικό Μαχά (ένα από τα πιο χαρακτηριστικά της Ραψάνης) αλλά και τον ναό του Αγίου Αθανασίου με το πέτρινο καμπαναριό. Λίγο μακρύτερα από τα πιο «ορεινά» σπίτια σε κατάφυτο σημείο υπάρχει το ξωκλήσι του Ιωάννη του Προδρόμου κτισμένο το 1546, σύμφωνα με την υπέρθυρη επιγραφή.
Κάτω από την κεντρική πλατεία του Ρολογιού απλώνεται η συνοικία της Παναγίας. Από εδώ θα ακολουθήσετε τη χωμάτινη διαδρομή που θα σας βγάλει στο μοναστήρι των Αγ. Θεοδώρων (1778), ένα από τα παλιότερα της Θεσσαλίας με θαυμάσιες τοιχογραφίες, κρυμμένο σε δάσος με βελανιδιές.
Αν ακόμη τα χιόνια δεν έχουν σκεπάσει τις ψηλές πλαγιές -πράγμα καθόλου σπάνιο για Νοέμβρη μήνα- η διαδρομή που οδηγεί στην Κρανιά (7 χλμ.) -το άλλο κεφαλοχώρι του Κάτω Ολύμπου- αποδεικνύεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Ολοκληρωμένη αν και αρκετά επίπονη είναι η διαδρομή Ραψάνη, Κρανιά, η οποία αφού διαπεράσει τον κορμό του Κάτω Ολύμπου διασχίζοντας εκτεταμένα δάση οξιάς και πεύκης αναρριχάται σε ύψος 1300 μ. για να καταλήξει στην Καλιπεύκη (20 χιλιόμετρα). Από εδώ ακολουθώντας ασφάλτινο πλέον δρόμο, θα βγείτε εύκολα στο χωριό Γόννοι, κοντά στα Τέμπη.
Πηγή:ethnos.gr
Κείμενο, Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης/ www.viewsofgreece.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το OLYMPUSMT σας ευχαριστεί για το σχόλιό σας!